خرابه‌های
«ربع رشیدی باقیمانده شهر علمی و دانشگاهی زمان «غازان خان ایلخانی است که
توسط «خواجه رشیدالدین فضل‌الله» وزیر «سلطان محمود» در سال ۷۰۰ هجری قمری
در شمال‌شرق باروی شهر تبریز در محله رشیدیه (عباسی کنونی) ساخته شد. این
دانشگاه شامل چهار دانشکده در چهار طرف بود و شهرت آن به نام ربع رشیدی
برگرفته از نام اربع یا عدد چهار عربی است.
این
مجموعه که در دامنه کوه سرخاب در محلی باصفا و بلند جای گرفته است، برابر
با نوشته تاریخ‌نگاران و جهانگردان بزرگ دارای پهناوری بسیار و ساختمان‌های
گوناگون همچون مسجد و مدرسه و بیمارستان (دارالشفا) و کتابخانه و گنبدی
برای آرامگاه خواجه رشیدالدین بوده است.
از مضمون
نامه‌ای که خود خواجه رشیدالدین فضل‌الله به دو پسرش درباره ساختمان این
بنا نوشته چنین برداشت می‌شود که در آن زمان ربع رشیدی در جایگاه دانشگاهی
بوده که از هر دانشی در آنجا شعبه‌ای راه‌اندازی شده بود و شش هزار تن
دانشجو در آن تحصیل می‌کرده‌اند و خواجه اوقافی برای تکمیل کتابخانه و
مدرسه و نشر کتب و تأمین هزینه زندگی و تحصیل طلاب علوم مختلف اختصاص داده
بود و دانشمندان بزرگ از هر گوشه گرد آورده و بکار تألیف و تدریس گماشته و
مقرری آبرومندی برای آنان تعیین کرده بوده است و از آن میان پنجاه پزشک و
چندین جراح از هند و مصر و چین و شام در آنجا مشغول به کار بوده‌اند.
این شهر
در دوران اوج حیات خود، مورد مراجعه مستقیم دانشمندان معروف جهان و از جمله
پزشکان و محققین یونان، رم، مصر، چین و دیگر ممالک آن روز آسیا و اروپایی
قرار می گرفت.
حفاری‌های
شمال تبریز باستان‌شناسان را به نشانه‌های اصلی مرکز ربع رشیدی کشانده
است. گمانه‌زنی و سه فصل کاوش در این منطقه نشان می‌دهد که ربع رشیدی و
نشانه‌هایش سه متر پایین تر از سطح کنونی قرار دارد.
محله
رشیدیه یا رشیدآباد دارای سه بخش ربع رشیدی، ربظ و شهرستان بوده است.
شهرستان شامل باغات و نهرهای شهر، ربظ محله مسکونی و بناهای عام‌المنفعه
مثل مسجد، حمام، بازار و … و ربع رشیدی محل بناهای دانشگاهی، مسجد زمستانه و
تابستانه و حوزه‌های علوم اسلامی بوده است. دانشکده پزشکی، کتابخانه بسیار
بزرگ و مقبره خود خواجه رشید که از آن به عنوان جفت گنبد سلطانیه نام برده
می‌شود، در ربع رشیدی وجود داشت.
وقف‌نامه این مجتمع در خردادماه ۱۳۸۶ در نشستی که از ۲۱ تا ۲۵ خرداد در یونسکو برگزار شده، در فهرست میراث مستند این سازمان ثبت شد.
آردینی اوخو
