


یانسین چیراغی ، گئلسین ایشیغی
بو عکس چوخ خاطره لر دیریلدیر
کارکردش نورانی بخش محفل گرم خانه های قدیمی که صفا صمیمیت توش بود این چراغ که سوختش بانفت بود شبها از دیوار آویز میکردند و یه قابلمه کوچک دسته دار که «چولمح»🛎نام داشت از بالای سران اویز میکردند و تا صبح با گرمای ان ابگوشت لذیذی پخته میشد

حمید آرش آزاد
آفرین، احسنت، بهبه! چوخ خوش اولموش دونیامیز
فایتون اولدو دیبده پاترول، بئنزه دؤنموش داشقامیز
هنددن آلساق یاغی، تایلنددن گلسه دویو
دن- دؤشونده چین وئرهر، فیالفور قاینار شوربامیز
چون بورون جرّاحلیغی اولموش بیزه «خیرالعمل»
خیر ایشلر سایهسینده، اصلاح اولدو سیمامیز
چایلارا چونکی، پساب- زاد چوخ تؤکور فابریقالار
هر چیمن- اوزگونچویه، یاخشی شفادیر دریامیز
دیلده بیر سؤز وار، اورهکده باشقا نیّتلر گزیر
دوشمنه هئچده گرهک یوخ، چونکی، وار دوست- آشنامیز
آغزیدا اولسا دمیر، چونکی آغاجدیر دستهسی
بس یارار کؤکدن بیزی، چونکی، تانیشدیر بالتامیز
اویناداندا تسبئحی، بارماقلاری چوخ برک توتاق
چون اووج بیردن آچیلسا، بللهنر تئز حوققامیز
قونشودا اولسا تویوق، غاز گؤرروک اوّلدن اونو
تئز طاماحلاننیق، اگر چه ائوده وار هیندوشقامیز
دیلده، درویش مسلکیک، «پول»- سؤیلهریک: «ال چیرکیدیر»
شهرده قصر آلمیشیق، یایلاقدا واردیر ویلامیز
بیر نفر قولدور گؤرهنده، تئز اگیللیک یئددی قات
یوخسول- عاجز کسلرایله، قووزانار تئز دعوامیز
تاپداریق آمریکانی، غربی شعاردا هر زمان
گزمک آختارساق، اولاراؤز غرب، اؤز آمریکامیز
بیر بئله یاخشی صفتلرله، تعجب ائتمهیک
زندگانلیق خوش کئچیر، همده گؤزهلدیر دونیامیز!
آچما اوستون هر سؤزون- «آرش»!-یئیین گئتمه، دایان
قورخورام سؤز چوخ اوزون گئتسه، چالینسین حلوامیز

ایستی بیر یای کیمی قارسیزلامیشام!
کؤهنه باغلار کیمی بارسیزلامیشام!
نه وزیرم نه معاون نه وکیل
اودو بیر عؤمر دولارسیزلامیشام!
ساکت ایلشمهیین ای مسؤوللار
گؤرمهییرسیز نه شعارسیزلامیشام؟!
تیر آیی کئچدی کؤتکلر آزالیب
منده دانشجو! فشارسیزلامیشام!
یوخدور هئچ مندن اطاعت ائلهین
چوبانام سانکی داوارسیزلامیشام!
چون دؤنوب بعضی قارینلار طبیله
او جهتدن بئله تارسیزلامیشام!
شعارا مشتری وار حق سؤزه یوخ
نئچه ایلدیر کی بازارسیزلامیشام!
ائل دئیهر: دیواریمیز آلچاق اولوب
من کؤکوندنده دیوارسیزلامیشام!
بیر قوجا یئتمیشینی صیغه ائدیب
من جوان واختی نیگارسیزلامیشام!
آلتمیش ایلدیر اؤلویم یوخدو پولوم-
وئرمهیه قبره مزارسیزلامیشام!
پوللونون قارنینا موزدور کی گئدیر
یوخسولام منده خیارسیزلامیشام!
کیشییم آمما یئر آلماسی کیمی
قورخاراق لاپدا دامارسیزلامیشام!
آدیم «آرش»سهده سینمیشدیر اوخوم
توُرش یوغوردام کی بخارسیزلامیشام!
یابانچی حایوانلار(حیوانات وحشی ):
1.شیر: آسلان، آرسالان
2.پلنگ: بارس
3.یوز پلنگ: قافلان،قاپلان
4.ببر: توْغای
5.گرگ: قۇرد،جاناوار،بۇرۇ
6.کفتار: کافدار
7.شغال: چاققال
8.روباه: تۆلکۆ
9.سمور: پوْرسوق
10.راسو: سوْوسار، میشووۇل
11.سنجاب: دله، دگن
12.موش: سیچان
13.موش کور: آغچاسیچانی
14.گربه: پیشیک
15.گورکن: مزارچی،گوْردئشن
16.خرس: آیی
17.خوک وحشی: دؤنقوز، دوْوۇز
18.گراز: قابان
19.آهو: جئیران
20.بچه آهو: جویور
21.گوزن: مارال
22.خرگوش: دوْوشان
23.خرگوس صحرایی: عرب دوشانی
24.سوسمار: کرتن کله
25.مارمولک: قیزبوغان،اوْغلان یوْلداشیٛ
26.جوجه تیغی: کیپری، کیرپی
27.بزکوهی: داغ گئچی سی
چؤل قوشلاری(پرندگان وحشی):
1.کلاغ: قارغا
2.انواع عقاب : چالاغان، قیٛرقی، ، قیٛزیٛل قوش
3.شاهین: تارلان، سوْنغور
4.زاغ : قجله
5.خفاش: یاراسا، گئجه قۇشو
6.کبک: ککلیک
7.کبک ماده: فره
107.لک لک: حاجی لئیلک
8.اردک وحشی: چؤل اؤردگی
9.حواصیل: آرسین بوغاز
10.جغد: بایقۇش،یاپالاق
11.کرکس: قارتال
12.دارکوب: آغاج دلن
13.بلبل: بۆلبول
14.گنجشک: سئرچه
15.کبوتر: گؤورچین
16.هدهد: بۇببۇ،توراغای
17.بوتیمار: بالابان قۆشو
18.شترمرغ: دَوه قۇشو
19.پرستو: دۇرنا
20.طاووس: توْوۇز،
21.کبوترچاهی: آلا باختا
22.طوطی: تۇتو قۇشو،پاپاغان
23.فنچ: آلا جهره
24 چکاوک: تارلا قۇشو
۲۵،پرستو،قایلانقۇش
جغد،بایقۇش
سو سئور حایوانلار(آبزیان) :
1.لاک پشت: داش باغا، توسباغا
2.خرچنگ: یان قیٛلینج
3.غورباغه : قۇرباغا
4.ماهی: بالیق
5.نهنگ: ناققا
6.مار: ایلان،ییٛلان
7.مارآبی: سۆ ایلانی
8.بچه قورباغه: چؤمچه بالیغی
قورد قوشلارر، بوجوک لر( حشرات) :
1.مگس: میلچک
2.مورچه: قاریشقا، قارینچا،قاریٛنجا
3.مورچه بالدار: ماللا قاریشقا،آتلی قاریٛشقا
4.سوسک : پیس پیسا
5.سوسک بالدار: سوسری
6.زنبورعسل: بال آریٛ سی
7.زنبوربی عسل: ائششگ آری سی..
قیٛزیل آریٛ
8.عقرب: چایان، ائَیری قۇیروق
9.روتیل: بۆوه
10.پروانه: کپنک
11.کرم: قۇرداق
12.کرم خاکی: یئرقۇرداغی
13.کرم ابریشم: ایپک قورداغی
14.ملخ: چکیرتگه
15.حلزون: ایل بیز
16.پشه : میغ میغا، هۆنو
17.کفش دوزک: باشماق تیکن، ننم اوْغلو
18.کک: بیره
19.زالو: سۆلوک
20.شپش: بیت
21.موریانه: تاختا بیتی
22.گوش خیزک: قۇلاغا گیرن
23.هزارپا: قیٛرخ آیاق
آنا دیلیمیزی دوغرو دوزگون یازاق

چیلله قارا باغلیدیر
آلما نارا باغلیدیر
کؤنلوموزون شادلیغی
دوستا، یارا باغلیدیر
چیلله گئجهسی اؤلکه میزین باشاباشیندا،
پاییزین آخیری و قیشین باشلانیشیندا توتولور. آما
آذربایجانیمیزین جغرافی شرایطینه گؤره، قیش فصلینین آغیر اولدوغونا گؤره، قیشین قارا قورخوسونو اورکلردن سیلمک و آغیر گونلره دو گلمک اوچون بو گئجه آذربایجاندا داها درین، و آیینی معناسی وار.
چوخ قدیملردن بو گئجه بوتون قوهوم- اقربا شامدان سونرا ییغیشار طایفا بؤیوکونون ائوینه. قدیملر کورسو باشیندا اوتوروب، بیرلیکده گئجهنی سحر ائدرمیشلر. اوزون گئجهده ناغیللار دئیردیلر، خاطیره و تجربهلریندن تعریف ائدرمیشلر، گولملی سوزلر، بایاتی، آتا بابا سوزلری ، تاپماجا، گول-گول کیمی اویونلار و فال آچمالار گئجهیه لذت وئررمیش
بو گئجهنین یئمکلری پشمک، لبلبی، پخله، قورو توت گیردکان- بادام، قوورقا، سیمیشقا، ایده، نار، آسما اوزوم، آسما امرود، آلما، هئیوا، شانی تورشوسو، حالوا، نخود کیشمیش ، کورسو آلتیندا گوودوشدا دوز ایچینده پیشن کبابی یئرآلما و.... ان اساسلیسی دا قارپیز اولاردی. قارپیزی مجلیسین آغ ساققالی خئیر نیتلر ایله کسردی و قیشین یونگول کئچمهسی اوچون دعا ائدردی. بئله بیر اینانج وار کی، چیلله گئجهسینده قارپیز یئسهلر سویوق اونلارا کار سالماز.
قارپیزی یایین آخیرینده آلیب سردابالار، زر- زمیلرده سامان ایچینده چیلله اوچون ساخلارمیشلار.
آذربایجاندا چیلله گئجهسینین ان گؤزل و شاد رسملریندن بیری ده آداخلیلارا خونچا گؤندرمک ایدی کی، بو گونه کیمی بو رسمین داوامی وار. بؤیوک چیللهده اوغلان ائویندن قیز ائوینه خونچا گلر. بو خونچالاردا قیش پالتاری، قیش باشماغی، الجک، شال، باهالی پارچالار، قارپیز، امرود- نار- هئیوا- ازگیل کیمی میوهلر، قورو یئمیشلر، شیرنی، پشمک... قابلاردا بزهییب، آداخلی قیزا گؤندریلیردی. بالا چیللهده ده قیز ائویندن اوغلانا خونچا یوللاردیلار.
چییله گلیر قار گلیر
آلما، هئیوا، نار گلیر
چیللهلیق گتیرمهیه
بیزیم ائوه یار گلیر
نسیللرین بیر- بیریندن اوزاقلاشدیغی بیر چاغدا، چیلله گئجهسی مراسیمی اوچ نسلین بیر آرایا گلدیکی گؤزل بیر ائکراندیر
آی چیلله ، چیلله قارداش
آتین قامچیلا قارداش.
بیر گلدین دانیشمادیق،
قلبیم آچیلا قارداش
قیش فصلی آذربایجاندا اوزون سورر، قارلی – قیروولو کئچر، شاختاسی کسر، سازاغی یاندیران اولار.
چیلله گئجهسی آذرین 30 اونون گون باتیمیندان باشلار، دی آیینین بیرینجی گونونون گون چیخان چاغیندا بیتر.
آذربایجان افسانهلرینده بیر قاری ننه وار ایمیش، اونون ایکی اوغلو وار ایمیش، بیریسی بؤیوک چیلله آدلانیرمیش، عؤمرو ده 40 گون اولورموش. او بیری کیچیک چیلله آدلانیرمیش عؤمرو 20 گون اولورموش.
بؤیوک چیللهنین سون گونلرینده بالا چیلله گلیب قارداشیندان سوروشار:
-سن گئتدین نئینه دین؟
بؤیوک قارداش دئیر:
-من گئتدیم دوندوردوم، اوشوتدوم، ناخوشلاتدیم گلدیم!
بالا قارداش اونا لاغ ائدیب دئیر:
-من گئتسم قاریلاری کورهکدن، گلینلری بیلکدن، کؤرپهلری بئلکدن ائلرم!
بؤیوک قارداش گولومسونوب دئیر:
-عؤمرون آزدی قارداش، دالین یازدی قارداش!
بالا چیلله گلیب، هر یئری شاختایا قارا بورویر، آخیردا داغلاردا اؤزو ده قارلار الینده اسیر اولار. خبر گلیب قاری ننهیه چاتار. قاری ننه اود اوسته شیشی داغلایار ، گئدر قارلارینان ساواشماغا. آخیردا قارلاری اریدر، بالا چیللهنی قورتارار. بالا چیلله آزاد اولار آما گؤرر قیش قورتولوب، بایرام آیی باشلاییب.
عزیزیم، چیلله قارپیز،
دوشوبدور دیله قارپیز.
ییغیلیب خورجونلارا،
گئدیر یارگیله قارپیز.
***
قوووب، قیشی آیازی
کسدیک چیلله قارپیزی
آللاه یئتیرسین روزی
