بایرام در زبان ترکی از ریشة «بایراماق» یعنی جشن گرفتن است.[1] افراد هر ملتی متناسب با محیط جغرافیایی و ساختار باورهای خود، روزهایی را به عنوان عید جشن می گیرند. اگرچه «بایرام» در معنای کلی به معنای «جشن» است ولی چون مهمترین جشن در میان ترکان، جشن روز آغاز بهار است، از آن به عنوان «بایرام» در معنای کلی نام برده می شود. آنچه که روشن است جشن آغاز بهار در ابتدا فاقد هر گونه درونمایة دینی بوده و تماماً با آیینهای کشاورزی ارتباط داشته است ولی با گذشت زمان این جشن پیچیده تر شده و در ساختار باورهای اساطیری و دینی ترکان جای گرفته است.

بایرام در زبان ترکیزیباترین و قدیمی ترین روز برای سپاسگزاری از خداوند و روز خروج ترکان از ارکنه قون[2] است. آیینی که در نقطة مشترک فهم، اندیشه و رفتار ترکان جای گرفته است. قدیمی ترین مراسم ترکان که مفاهیم طبیعت، خدا و انسان را در محدودة دینی گؤگ ترکها یعنی باورهای شمنی و قام ها در برمی‌گرفت.[3] این عید در میان ترکان که بانی این عید باستانی هستند، با نام های مختلفی چون اولوسون اولو گونو (روز بزرگ ایل)، یئنگی گون (نوروز)، مارت دوققوزو، مره که(جشن در گویش قزاقی)، قوجا بایرام(عید باستانی)، شکر بایرام (عید شیرین)، یاز بایرامی (عید بهار)، سلطان بایرام (عید بزرگ) ... نامیده می‌شد. بعدها در زمان دولت های ترک مسلمان در ایران مانند غزنویان و سلجوقیان، نام یئنگی گون / یئنی­گون (به معنای خورشید نو) جای خود را به « نوروز » داد. ذکر گلچینی از واژه های ترکی مربوط به « بایرام » می تواند ابعاد گوناگون این جشن را نمایان تر کند.

آراز بایرام - ا.(Araz bayram) عید فطر (گویش ترکمنی).

آتالار بایرامی- (Atalar bayramı) عید پدر. روز پدر.

آنالار بایرامی- (Analar bayramı) عید مادر. روز مادر.

اوْد بایرامی - (Od bayramı) چهارشنبة آخر سال.

اوْروج بایرامی - (Oruc bayramı) عیدفطر.

اوزوت بایرامی - (Üzüt bayramı) مراسم یا آیین های سوگواری که در عرض چهل روز پس از مرگ کسی برای وی برپا کنند.

اوْغول بایرام- (Oğul bayram) فرزندی که در روز عید متولد شده باشد.

اولو بایرام / اولوق بایرام - (Ulu bayram) عید بزرگ. عید فطر.

ایل بایرامی - (Il bayramı) عید نوروز. عید سال نو

بارات بایرامی - (Barat bayramı) عید نیمه شعبان.

بایرام - (Bayram) جشن. عید. خوشحالی. خوشبختی. شادی. زیبایی. نوعی از پارچة مخصوص بافت ریسمان که شبیه به متقال عراقی امّا از آن نازکتر است. به صورت بهرام و پدرام وارد زبان فارسی و به صورت « بیرام » وارد لهجة سوری زبان عربی و به صورت Bairam وارد زبان انگلیسی شده است.